Sài Gòn Tám

 Em viết những dòng này khi đang trên đường quay lại Đà Nẵng để họp tiếp. Anh chọn ra đi đúng lúc bọn em đang trong đợt ME2025 dọc miền Trung, thành ra về Hà Nội đưa tiễn anh cũng có chút cồng kềnh.

Em nhận tin anh ra đi đúng lúc cả đoàn lãnh đạo Fsoft vừa tới FPT Nha Trang để tham quan. Nhìn dòng chữ "Anh ý mất rồi" của bà Hương Béo nhắn mà em sởn gai ốc. Chắc bà ấy cũng đang run lắm nên chỉ nhắn được có vậy.

Em đến báo tin cho chị Hà, chị Hà sững sờ một lúc rồi cứ đứng ngơ ngác giữa rất đông anh em Fsoft đang chào hỏi nhau rộn ràng, phần lớn chưa biết chuyện anh đã ra đi.

Anh Tuấn chị Hà quyết định sẽ thông báo luôn tin này, tất cả anh em lãnh đạo Fsoft được tập hợp lại, anh Tuấn chị Hà báo tin anh vừa ra đi, anh Vương đứng gần đó giật bắn mình, cái Quyên xù thì sụt sịt sau lưng em. Lão Phương bình thường hổ báo cáo chồn vậy mà giờ ngồi lặng lẽ một chỗ, mắt đỏ hoe, miệng lẩm bẩm chửi gì đó một cách vô nghĩa...

Anh chị em còn lại chìm trong yên lặng, mãi mới có vài tiếng lầm rầm trò chuyện hỏi han. Những gì anh để lại Fsoft đâu chỉ là những chiến lược kinh doanh hay thành tựu doanh thu, lợi nhuận, anh còn để lại một khối ân tình lớn lao không gì đong đếm nổi. Tất cả chưa ai chuẩn bị cho việc sẽ phải chia tay anh đột ngột thế này.

Tối đó là bữa tối hội quân đầu tiên của ME2025, cả hội cứ ngồi bần thần quanh mâm cơm, mãi mà chẳng biết nên bắt đầu thế nào.

Thế rồi bọn em nghĩ, lúc sinh thời anh là người ham vui và luôn là tâm điểm của các bữa tiệc tùng, tinh thần đó phần nào cũng ngấm vào trong cách Fsoft ăn chơi và gắn kết, thế nên chẳng có cách nào để tưởng nhớ về anh tốt hơn là hãy chơi, hãy gắn kết với nhau như cách anh đã làm cùng với bọn em.

Thế là những bát bia được rót đầy, đúng theo cách anh vẫn hay làm, rồi bọn em hô vang "1 2 3 Tiến Béo, 1 2 3 Tiến Béo, 1 2 3 Tiến Béo". Bọn em uống cạn bát bia mà nước mắt cứ rơm rớm trực chảy ra. Chắc anh ở đâu đó cũng nghe thấy đúng không? Có khi cũng về nhập tiệc rồi mà bọn em chả biết.

Những ngày sau đó là những đợt sóng tiếc thương anh ào ạt khắp nơi. Mỗi người đều có một cách nhớ thương về anh rất riêng, thậm chí có người còn tranh thủ phân tích về FPT của anh em mình thế này thế nọ. Em ước gì những người đó có thể đến dự đám tang của anh sáng nay. Đấy sẽ là câu trả lời đủ cho tất cả.

Sáng nay hai vợ chồng em đã cẩn thận đi sớm, nhưng đến gần nhà tang lễ thì tắc đặc, vật vã mãi mới vào được thì thấy cả một dòng người đã viếng anh xong và đang đi ra. Vào trong sân cũng kín đặc người, anh em các công ty thành viên FPT nhẫn nại đứng dưới cái nóng hầm hập chờ được vào viếng anh, khổ nhất là đội Chủ tịch và TGĐ bị anh Bình yêu cầu mặc vest đen, mồ hôi mồ kê nhễ nhại.

Hai vợ chồng em nhảy việc nhiều nên công ty nào cũng có thể ghép đoàn được, không phải công ty cũ thì cũng là sếp cũ, bọn em chỉ việc chọn xem đoàn nào sắp được vào thì đứng vào, nhưng bất ngờ lại thấy loa mời đoàn cán bộ phong trào các thời kỳ vào viếng, em kéo vợ em ghép vào đoàn đó luôn, em nghĩ chắc là anh sắp xếp như vậy. Bởi năm 2005 khi em gặp anh, em là cán bộ tổng hội của FPT.

Vào viếng anh mà tâm trạng em thật khó diễn tả, có lẽ em nghĩ anh vẫn ở đây, nên cũng chẳng thấy buồn gì. Chỉ khấn anh mấy câu mà nếu anh nghe được thật chắc sẽ nhếch mép cười đểu em bởi trước giờ anh em mình đâu có nói chuyện với nhau như thế bao giờ đâu.

Vợ chồng em ở lại trong nhà tang lễ và đứng nhìn mọi người vào viếng anh. Em đứng gần chỗ mọi người viết sổ tang vì chỗ đó gần cái máy lạnh cây, rất mát. Lúc sau thấy Sáng loà ướt sũng trong bộ vest đen và mớ tóc như Lion King, em lại kéo vào đứng cùng. Một kẻ được coi là "mất nết" nhất nhì tập đoàn mà hôm nay cũng cố trang trọng nhất có thể để tiễn anh thì anh biết là yêu anh thế nào rồi đấy.

Em thấy rất nhiều cô gái ngồi nắn nót chấm nước mắt viết sổ tang cho anh, biết thế bảo BTC làm riêng một cuốn sổ màu hồng cho các cô ấy viết thì kể cũng là chu đáo.

Tất cả những anh chị lớn của FPT đều có mặt, với các anh chị ấy thì anh dù là ông nội rồi cũng vẫn chỉ là "thằng em dại" mà thôi. Ngay cả đến cái việc ra đi thế này anh cũng để các anh chị phải lo.

Hội anh chị em của anh trong FPT cũng có mặt, với họ anh vẫn là người anh em nhiệt thành, hào hiệp và nghĩa tình. Anh và họ thân thiết với nhau đến mức khi anh đột ngột bỏ đi, nhiều người còn tức giận chửi bới anh loạn xạ, họ hoảng loạn và bất lực.

Những đàn em và học trò của anh cũng có mặt, với bọn em, anh luôn là một ông anh hào sảng, chịu chơi và nhiều lúc hơi điên rồ. Bọn em nhiều phen cũng khổ với anh lắm, nhưng bù lại thì thu nhập tốt hơn hẳn, đúng như anh cam kết.

Lúc lễ truy điệu, em chưa được dự lễ truy điệu nào mà đông đến vậy, nhà tang lễ kín đặc dễ phải đến mấy trăm người. Gia đình anh lại chọn bật bài "Always somewhere" để tiễn anh, em không biết bài này nên không hát được, đành lẩm nhẩm hát bài "FPT dòng sông lời thề" để tiễn anh lúc người ta đưa anh ngang qua.

Anh em mình đều là những dòng suối nhỏ, (suối của anh chắc to hơn mức trung bình một chút), chúng ta cùng đổ về một dòng sông FPT để vươn mình ra biển lớn. Thế nên cũng như rất rất đông anh chị em đang đứng trong nhà tang lễ, chúng ta đều đã là một phần của dòng sông này.

Lúc em viết dòng này, máy bay của em đang bay qua những đám mây trắng trên trời, anh chắc giờ cũng đã hoà vào gió vào mây của vùng trời nào đó. Lại nhớ vụ hôm nọ em xin anh dặm bay để "trụ hạng" cho thẻ BSV. 

Anh bảo, dạo này bay ít hơn nên không có nhiều dặm bay lắm, chỉ cho được 20 ngàn dặm thôi. Giờ thì anh tha hồ mà bay rồi nhé, dặm bay vô biên luôn.

Khi xưa, anh luôn thích gây bất ngờ trong các sự kiện, và quả nhiên anh chọn cách ra đi cũng bất ngờ ghê gớm. Người ở lại sẽ tập cách quen dần với điều đó, còn anh thì cứ thanh thản mà bay tới những cõi giới mới đi anh ạ.

Em nghĩ nếu ai đó muốn hiểu về sức mạnh thực sự của FPT thì phải bắt đầu từ chữ Tình. Từ ngày anh đập bàn chửi sếp đến ngày anh ra đi, hành trình đó là minh chứng rõ nhất cho chữ Tình mà người FPT nào cũng trân trọng gìn giữ. 

Còn kinh doanh có lên có xuống, quyết định có đúng có sai, chiến lược có thành công có thất bại. Chỉ có chữ Tình trong FPT thì vẫn bao trùm tất cả.

Thế nên cái tên Tiến Béo chắc chắn sẽ còn được nhớ đến thật nhiều đấy anh ạ.

Ảnh anh em mình chụp với nhau thì đầy, nhưng hôm nay chia tay nhau, nên noi gương Sáng loà, ta chọn ảnh nghiêm túc chút anh nhỉ.

Đinh Tiến Dũng (GS Cù Trọng Xoay)

Tài giỏi thì được ngưỡng mộ, có tâm, đức thì được trân trọng, đẹp thì được khen, xấu thì bị chê và cảm hứng tích cực luôn sống mãi với thời gian, đó là Hoàng Nam Tiến.

Tin lan đi chiều qua 31/7/2024, Phó Chủ tịch Hội đồng trường Đại học FPT Hoàng Nam Tiến qua đời, hưởng dương 56 tuổi, sau cơn đau, như sét chém ngang trời tạnh mưa.

Những ai đã biết về ông, đồng nghiệp, người thân, học trò và đối tác đã bày tỏ lòng thương tiếc, chia sẻ về những khoảnh khắc, câu chuyện về ông với tình cảm rất đẹp, xem ông như người tiên phong truyền cảm hứng về công nghệ, về quyết tâm, mục tiêu.

Ông được xem như người đạp đường mới để thành đường mòn và lộ lớn hiện nay. Ước mơ thì thường dang dở là vậy!

Ông được biết đến là một kỹ sư, một doanh nhân, một thầy giáo và là con út của tướng Hoàng Đan (ai muốn tìm hiểu lịch sử thì đọc về vị tướng ấy).

Câu chuyện đã truyền đi cảm hứng sáng tạo, khởi nghiệp rất sâu sắc, đó là ông từng hỏi cha mình rằng: “Ba đã mất bao nhiêu người lính suốt cuộc đời mình?”.

Tướng Hoàng Đan nghĩ một lúc lâu rồi trả lời: “Ba không tính chính xác được. Nhưng có lẽ dưới quyền ba, ba đã mất 30.000 quân”.

Sau này, năm 2015, khi xây dựng chiến lược về xuất khẩu phần mềm cho FPT Software, ông đã hạ bút đặt quyết tâm: "F-Soft sẽ phải có 30.000 nhân viên vào năm 2020". 

Hiện nay (thời điểm ông trả lời phỏng vấn, chưa cập nhật thời gian) tôi đã có 16.000 nhân viên. 3 năm nữa tôi sẽ có 30.000 nhân viên như tôi đã tự hứa với mình.

Có rất nhiều người hỏi ông về con số 30.000 đó, và ông trả lời:

"Tôi muốn tự đặt cho mình một thứ vừa là trách nhiệm, vừa là sứ mệnh, vừa là thử thách. Ba tôi đã mất đi 30.000 lính suốt đời binh nghiệp của ông.

Là con trai ông, tôi sẽ có nhiệm vụ đưa 30.000 bạn trẻ ra nước ngoài, cùng làm việc và cạnh tranh với những tập đoàn hàng đầu. Đó thực chất cũng là một "cuộc chiến" khác: cuộc chiến góp phần thay đổi số phận của dân tộc này.

“30.000 nhân viên của tôi sẽ không phải cầm súng, không phải đổ máu và phải trả giá bằng sinh mạng của mình. Vì tôi tin, bàn tay cầm đũa ăn cơm được thì cũng gõ bàn phím được. Bàn tay bóp cò súng được thì cũng bấm chuột được.  Đất nước này không cần thêm bất kì cuộc chiến tranh nào nữa".

Ông được đánh giá là người thành công với quyết tâm, trí tuệ và cả trách nhiệm với chính mình và xã hội.

Hãy nhìn, đọc những gì đang diễn ra sau tin dữ ông qua đời sẽ hiểu được tình cảm của gia đình, người thân, cộng đồng đối với ông, điều rất đáng trân trọng, đáng quý và tự hào của riêng ông và thế hệ người Việt hiện nay.

Đúng, ước mơ có thể không trọn, ước mơ có thể dở dang nhưng quyết tâm phải cao, phải cháy bỏng, phải khát khao giàu, mạnh, phải đam mê với nghề và trách nhiệm với xã hội, điều không hề dễ dàng nếu chỉ nói mà không làm, dễ làm khó bỏ, hoặc thiếu ý chí, thiếu quyết tâm!

Người giỏi, người tài phải chăng hay đoản mệnh, hay bị trời đất ghen tức thì phải.

Điều này có thể không đúng, nhưng đứng trước những bất hạnh họ thường lấy trời đất là nguyên nhân mang đến để cứu rỗi tâm hồn họ, miễn phán xét đúng sai khi biến cố, tai hoạ hay bất hạnh ập đến và người ở lại phát ra câu nói vô thức trong tiếc nuối!

Với Hoàng Nam Tiến thì nhiều điều còn dang dở, cũng mong mục tiêu 30.000 nhân viên của ông đang gõ phím tạo ra sản phẩm trí tuệ thay cho siết cò súng để ông được mỉm cười.

Tất cả đều hiểu, ông đã dang dở, nhiều ước mơ chưa tròn. Dang dở với cả ly trà chanh, tô cháo cuống tim bỏ nhiều dồi, trường và rau cải cúc.

Dang dở với cả những con mèo ông nuôi, mỗi con một màu, một cá tính trong ngôi nhà của ông...

Mọi người rất trân trọng, cám ơn những cống hiến, tình cảm và một ý chí chí tiến công trong công nghệ và khởi nghiệp.

Xin vĩnh biệt ông, tin rằng ước mơ của ông chưa hoàn thành sẽ được thế hệ nhân viên của ông viết tiếp ngay lúc này.

Lê Hoàng (1/8/2025)

 Tin từ Tập đoàn FPT xác nhận, Phó chủ tịch Hội đồng trường - Trường đại học FPT Hoàng Nam Tiến vừa đột ngột qua đời lúc 16h10 ngày 31-7 vì đột quỵ và ngừng tim ngoại viện.

Đây là thông tin gây sốc cho mọi người bởi ông Hoàng Nam Tiến còn trẻ, ông vẫn đang hoạt động rất tích cực cả trên mạng xã hội và ngoài đời.

Theo nguồn tin của Tuổi Trẻ Online, sáng 31-7, ông Hoàng Nam Tiến vẫn còn chuẩn bị kế hoạch cho buổi chiều nay ghi hình với một kênh về hai cuốn sách ông viết mới đây về bố mình - tướng Hoàng Đan và vợ.

Ông Hoàng Nam Tiến là con trai út của thiếu tướng Hoàng Đan (1928 - 2003) và vợ - đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị An Vinh (1933 - 2022).

Ông Tiến, sinh năm 1969 tại Hà Nội, nguyên là Chủ tịch FPT Software, FPT Telecom - Tập đoàn FPT. Hiện ông là phó chủ tịch Hội đồng trường - Trường Đại học FPT, phụ trách hoạt động đào tạo sau đại học.

Gia nhập FPT năm 1993, ông Tiến làm việc tại đây liên tục trong 30 năm và được coi là một nhân tố quan trọng góp phần vào sự thành công của tập đoàn.

Ông Hoàng Nam Tiến được biết tới là một nhà quản trị, một chuyên gia công nghệ, một cố vấn trong hoạt động khởi nghiệp, một nhà giáo và một diễn giả được yêu thích.

Mới đây, ông ra mắt hai cuốn sách gây sốt về bố mình - Tướng Hoàng Đan. Trong đó, cuốn Thư cho em về chuyện tình của bố mẹ ông, đã bán 50.000 bản. Cuốn sách cũng được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch vinh danh là một trong số những cuốn sách nổi bật năm 2024.

Ông Tiến từng được trao giải thưởng Nhà sáng tạo nội dung số vì cộng đồng trong lễ trao Giải thưởng Sáng tạo nội dung số Việt Nam năm 2024 ngày 27-9 tại Hà Nội.

Chủ tịch nước đã có Quyết định tạm đình chỉ chức vụ Bộ trưởng Nông nghiệp và Môi trường với ông Đỗ Đức Duy sau khi ông Duy bị Bộ Chính trị kỷ luật cảnh cáo.

Quyết định này được đưa ra vào ngày 17/7/2025 khi ông Duy được xác định đã vi phạm các quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước.

Thay cho ông Duy là ông Trần Đức Thắng trong một quyết định được Thủ tướng Phạm Minh Chính ký hôm 17/7.

Ông Thắng sinh năm 1973, quê Vĩnh Phúc (nay là tỉnh Phú Thọ) là Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Tổng Thanh tra Thường trực Thanh tra Chính phủ. Ông từng làm Phó Cục trưởng rồi Cục trưởng Cục Quản lý công sản, Bộ Tài chính.

Ông Đỗ Đức Duy mới nhậm chức Bộ trưởng Nông nghiệp và Môi trường từ 1/3, sau khi hai cơ quan là Bộ Tài nguyên và Môi trường cùng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn sáp nhập với nhau.

Trước đó, từ tháng 8/2024 đến tháng 2/2025, ông là Bộ trưởng Tài nguyên và Môi trường.

Bộ trưởng là chức danh do Quốc hội phê chuẩn, và Quốc hội cũng là cơ quan có thẩm quyền miễn nhiệm.

Hiện tại, Ban chấp hành Trung ương Đảng đang họp khóa 12, và khả năng sẽ cho ông Duy thôi giữ chức vụ Ủy viên Trung ương sau khi ngày hôm qua Bộ Chính trị đã kỷ luật cảnh cáo ông Duy vì những vi phạm thời ông này làm chủ tịch Yên Bái.

- Thưa ông, là người giàu nhất thế giới, ông có thể chấp nhận việc con gái mình kết hôn với một người đàn ông nghèo và bình thường không?

Ông nói: Trước hết, hãy hiểu rằng “Giàu có” không có nghĩa là có một tài khoản ngân hàng hoành tráng. Giàu có trước hết là khả năng tạo ra của cải.

Ví dụ: Một người nào đó trúng xổ số hoặc thắng bạc. Ngay cả khi anh ta thắng 100 triệu thì anh ta cũng không trở thành người giàu: Anh ta chỉ là người nghèo với rất nhiều tiền. Đó là lý do tại sao 90% triệu phú xổ số trở lại nghèo khổ sau 5 năm.

Ta có thể gặp những người giàu có nhưng không có tiền. Ví dụ: Hầu hết các doanh nhân. Họ đã và đang trên con đường trở nên giàu có ngay cả khi họ chưa có tiền, bởi vì họ đang phát triển trí thông minh tài chính của mình và với tôi đó chính là sự giàu có.

Người giàu và người nghèo khác nhau như thế nào?

Nói một cách đơn giản: Người giàu có thể chết để trở nên giàu có, trong khi người nghèo có thể giết người để có tiền.

Nếu bạn thấy một người trẻ quyết định rèn luyện, học hỏi những điều mới, luôn cố gắng cải thiện bản thân không ngừng, hãy tin rằng anh ta là một người giàu có.

Nếu bạn thấy một người trẻ tuổi nghĩ rằng anh ta nghèo là do nhà nước, rằng người giàu toàn là người xấu, kẻ trộm và luôn chỉ trích người khác, hãy tin rằng anh ta là một người nghèo.

Người giàu tin rằng họ chỉ cần thông tin và học hỏi để thành công, người nghèo nghĩ rằng người khác phải cho họ tiền để họ cất cánh.

Tóm lại, khi tôi nói rằng con gái tôi sẽ không lấy một người đàn ông nghèo, tôi không nói về tiền bạc. Tôi đang nói về khả năng tạo ra của cải ở người đàn ông đó.

Xin lỗi vì đã nói điều này, nhưng hầu hết tội phạm đều là những người nghèo. Khi đứng trước đồng tiền, họ mất lý trí, đó là lý do họ cướp giật, trộm cắp… Đối với họ đó là lối thoát vì họ không học hỏi được kỹ năng tự mình kiếm tiền.

Như chuyện về người bảo vệ nghèo của một ngân hàng, một lần anh tìm thấy một chiếc túi đầy tiền, anh ta đã lấy chiếc túi và đi đưa cho giám đốc ngân hàng.

Mọi người gọi người đàn ông này là đồ ngốc, nhưng thực tế người đàn ông này chỉ là một người giàu chưa có tiền.

Để cám ơn, ngân hàng mời anh làm lễ tân, ngoài giờ làm anh đi học. Ba năm sau anh được đề cử làm giám đốc khách hàng và 10 năm sau anh trở thành quản lý khu vực của ngân hàng này, dưới quyền anh có hàng trăm nhân viên. 

Thu nhập của anh bây giờ gấp nhiều lần số tiền anh trả lại ngày nào, lại có vị trí xã hội và lòng tự hào mà việc giấu diếm số tiền không thể đem lại!

st

Dù nội dung báo chí đang bị nhiều cá nhân và nền tảng mạng xã hội khai thác trục lợi, con đường phát triển bền vững không nằm ở sự bảo hộ, mà nằm ở khả năng tái tạo chiến lược, đổi mới công nghệ và liên minh nội dung của chính báo chí.

Trong những ngày diễn ra đại lễ A50, không ít phóng viên đã phải thức đêm dựng bài, đội nắng ghi hình, vượt đường xa để đưa tin. Nhưng chỉ sau vài phút, sản phẩm của họ đã bị hàng chục fanpage, tài khoản MXH lớn nhỏ “vợt” về, cắt logo, đăng lại để kiếm hàng trăm nghìn lượt tương tác.

Tôi vừa tình cờ đọc được một stutus như thế!

Tác giả bài báo còn ví von: “Hoa chưa ra đến chợ đã bị hái, nhổ sạch mang đến tận nhà dân rồi”.

Cảm giác bị bóc lột công sức là thật, nhưng nếu báo chí chỉ phản ứng bằng sự oán thán và kỳ vọng có luật “bảo vệ mình khỏi mạng xã hội”, thì đó là phản ứng không đủ để thay đổi thế trận.

Báo chí bị khai thác miễn phí - Một thực trạng toàn cầu

Từ Australia đến châu Âu, Canada, Mỹ… tình trạng báo chí bị các nền tảng như Google, Facebook, TikTok sử dụng nội dung mà không trả tiền đã tồn tại hơn một thập kỷ.

Các nền tảng này đóng vai trò như người phân phối tin tức chính, tiếp cận hàng tỷ người dùng, nhưng lợi nhuận từ quảng cáo lại không về tay các toà soạn – những đơn vị đầu tư sản xuất nội dung gốc.

Tại Australia, sau nhiều năm tranh cãi, năm 2021, chính phủ đã ban hành Bộ quy tắc thương lượng truyền thông (News Media Bargaining Code), buộc Google và Facebook phải trả tiền cho báo chí nếu muốn hiển thị nội dung của họ.

Ban đầu Facebook phản ứng bằng cách chặn mọi tin tức tại Australia, nhưng chỉ sau vài ngày, họ đã phải quay lại bàn đàm phán và ký thoả thuận với nhiều hãng truyền thông lớn.

Canada sau đó cũng ban hành Luật Tin tức Trực tuyến (Online News Act), yêu cầu các nền tảng kỹ thuật số thương lượng trả phí cho báo chí. Dù Meta phản đối mạnh, nhưng Google cuối cùng đồng ý chi 100 triệu đô Canada mỗi năm để hỗ trợ ngành báo chí.

Tại châu Âu, Chỉ thị Bản quyền số (Copyright Directive) được thông qua năm 2019 cho phép các hãng truyền thông yêu cầu Google, Facebook trả phí bản quyền khi sử dụng nội dung báo chí, dẫn đến hàng loạt hợp đồng chia sẻ doanh thu ở Pháp, Đức, Tây Ban Nha.

Những nỗ lực này cho thấy: vấn đề báo chí bị khai thác nội dung là phổ biến, nhưng cách giải quyết không thể chỉ là than phiền, mà là xây dựng được một cơ chế pháp lý minh bạch, có khả năng thực thi, và có tổ chức đại diện đủ mạnh để thương lượng tập thể.

Việt Nam chưa đủ công cụ để làm điều đó

Ý tưởng rằng mọi fanpage, tài khoản mạng xã hội có follow cao, chạy quảng cáo… đều phải ký thoả thuận và trả tiền nếu dùng lại nội dung báo chí là hợp lý về đạo lý. Nhưng về thực tiễn, ở Việt Nam hiện nay, nó gặp ít nhất ba rào cản lớn.

Một là, thiếu khung pháp lý cụ thể. Luật Sở hữu trí tuệ (sửa đổi 2022) có quy định về quyền tác giả, nhưng rất khó xác định đâu là “trích dẫn hợp lý”, đâu là “vi phạm bản quyền” trong môi trường mạng. Một video TikTok kể lại tin tức báo chí, không cắt dán, không dẫn nguồn, có vi phạm không? Ai xác định, ai xử lý?

Hai là, thiếu hạ tầng kỹ thuật giám sát. Với hàng triệu bài đăng mỗi ngày trên các nền tảng, rất khó để phát hiện, xử lý vi phạm nếu chỉ dựa vào thủ công hoặc báo cáo của bên bị hại.

Ba là, thiếu tổ chức đại diện đủ mạnh. Ở Pháp có APIG, ở Úc có News Corp và các liên minh truyền thông, có tiếng nói đủ sức nặng để ép Meta và Google phải ký thoả thuận. Việt Nam hiện chưa có hiệp hội báo chí độc lập và chuyên trách về bản quyền số để đàm phán hiệu quả.

Vì vậy, nếu chỉ trông đợi vào các quy định mới từ nhà nước, mà báo chí không tự nâng cấp mình thì ngay cả khi có luật, có thể cũng không ai thực thi được, hoặc không còn ai để bảo vệ nữa.

Báo chí phải tái cấu trúc để thích nghi và cạnh tranh

Cuộc khủng hoảng hiện nay không chỉ là khủng hoảng về bản quyền, mà là khủng hoảng về năng lực thích nghi. Muốn tồn tại, báo chí không thể chỉ làm tốt nội dung, mà phải làm chủ cả cách thức phân phối, bảo vệ và thương mại hóa nội dung ấy.

1. Chủ động lan toả nội dung trên nền tảng mạng xã hội

Thay vì phó mặc cho Mạng xã hội (MXH) tự lan truyền nội dung báo chí (thường theo cách thiếu kiểm soát), các tòa soạn cần có đội ngũ chuyên trách sản xuất video ngắn, bản tin dạng tóm tắt, infographic, podcast… phù hợp với TikTok, Reels, Shorts.

Báo chí quốc tế như The Washington Post đã có kênh TikTok chính thức với giọng điệu trẻ trung, hài hước, thu hút hàng triệu lượt xem. Le Monde hay DW làm tin tức theo format Reels để thu hút độc giả trẻ. Báo chí Việt Nam hoàn toàn có thể đi theo hướng này.

2. Đầu tư công nghệ bảo vệ nội dung

Nhiều đơn vị quốc tế dùng AI để tự động gắn watermark, phát hiện nội dung bị sao chép, gửi thông báo vi phạm tới các nền tảng.

Ở Việt Nam, các báo lớn có thể cùng đầu tư hệ thống theo dõi bản quyền tập trung, chia sẻ dữ liệu vi phạm và triển khai biện pháp chung.

3. Tái cấu trúc mô hình nội dung, không chạy theo view, mà theo giá trị

Không thể tồn tại nếu chỉ đếm lượt xem. Báo chí cần xây dựng sản phẩm chuyên sâu, độc quyền, hướng tới nhóm độc giả sẵn sàng trả phí.

Đó có thể là newsletter chọn lọc, bản tin ngành, podcast phân tích, hoặc trải nghiệm không quảng cáo cho thành viên trả tiền.

The New York Times thành công khi phát triển hệ sinh thái nội dung cao cấp, từ bài viết, game chữ, nấu ăn, đến podcast. Báo chí Việt Nam hoàn toàn có thể làm điều đó với bản sắc riêng, nếu thay đổi tư duy.

4- Liên minh hoá: Không ai thắng một mình

Để đàm phán với Google, Meta hay TikTok, không một tòa soạn đơn lẻ nào đủ sức. Cần một Liên minh báo chí số Việt Nam, đại diện tiếng nói tập thể, để đề xuất khung bản quyền nội dung số, tạo sức ép tập thể, và làm việc trực tiếp với nền tảng.

Đồng thời, cần đề xuất thành lập Quỹ Báo chí số độc lập, trích một phần doanh thu quảng cáo từ Big Tech, để tái đầu tư cho báo chí điều tra, báo chí địa phương, và đào tạo nhân lực chuyển đổi số.

Không ai có thể bảo vệ báo chí tốt hơn chính báo chí

Mạng xã hội không phải là kẻ trộm, mà là đối thủ cạnh tranh khốc liệt. Họ đang làm tốt phần việc mà báo chí từng nắm giữ: đưa tin nhanh, tiếp cận đúng người đọc, và tạo ra trải nghiệm dễ tiêu hoá.

Nếu báo chí chỉ lo làm nội dung mà không học cách lan toả, bảo vệ và thương mại hóa nội dung, thì chắc chắn sẽ bị vượt qua.

Chúng ta không thể mãi hy vọng “có luật cấm là mạng xã hội không dám lấy bài báo”, trong khi độc giả vẫn sẽ tìm đến nơi cho họ thông tin nhanh, tiện lợi, thú vị nhất.

Nếu báo chí muốn được bảo vệ, trước hết phải tự bảo vệ mình bằng năng lực công nghệ, tư duy nền tảng và một chiến lược liên minh đúng hướng.

Đó không chỉ là sự sống còn của nghề, mà còn là sự sống còn của vai trò định hướng thông tin chính thống trong một xã hội số ngày càng nhiễu loạn.

LÊ THỌ BÌNH

Tập đoàn xe điện BYD của Trung Quốc vừa chính thức giới thiệu nền tảng "Super E-Platform" với công nghệ sạc nhanh lên đến 1.000V, cho phép xe điện chạy thêm 400 km chỉ sau 5 phút sạc.

Dù sở hữu công nghệ tiên tiến, xe điện BYD chưa thể tiếp cận thị trường Mỹ do căng thẳng thương mại và các rào cản an ninh giữa Washington và Bắc Kinh. Tổng thống Donald Trump đã áp đặt thuế cao hơn đối với ô tô nhập khẩu từ Trung Quốc, khiến giá thành xe BYD nếu xuất hiện tại Mỹ trở nên đắt đỏ. Stella Li, CEO BYD Americas, từng tuyên bố không có kế hoạch bán xe tại Mỹ do các rào cản chính sách và thị trường quá phức tạp.

BYD hiện đang mở rộng mạnh mẽ tại châu Âu, châu Á và Mỹ Latinh, trở thành đối thủ đáng gờm của Tesla. Theo Fortune, khoảng cách doanh số giữa hai hãng đang thu hẹp, khi Tesla chỉ bán nhiều hơn BYD 24.234 xe trong năm 2024. Việc BYD đi đầu trong công nghệ sạc nhanh có thể giúp hãng vượt lên Tesla trong cuộc đua xe điện toàn cầu.

Để trở thành một “nhà từ thiện” ở Việt Nam rất đơn giản. Vì thế, vô số tổ chức từ thiện do cá nhân tự lập đều có những bất cập về tính minh bạch và quản lý. Thậm chí, từ thiện đang có xu hướng biến tướng thành một “nghề” mang lại thu nhập.

Từ thiện quốc tế - Minh bạch và chiến lược tầm xa 

Do tính chất nhạy cảm, tại các nước châu Âu và Mỹ, cá nhân bị nghiêm cấm đứng ra quyên góp từ thiện. Nếu cố tình, có thể bị quy tội ăn mày (mendicité), lừa đảo, trốn thuế và bị nghiệm trị trước pháp luật.

Để thành lập một tổ chức từ thiện không khó về mặt thủ tục, tuy nhiên buộc phải tuân thủ các quy định chặt chẽ.

Ví dụ như tại Pháp, theo điều luật ra đời năm 1901, các Tổ chức phi lợi nhuận (Association sans but lucrative - ASBL) bắt buộc phải có tối thiểu 2 người cùng đứng tên chính thức. Họ được phép nhận tiền lương theo công sức của mình bỏ ra, có kê khai mức thu nhập chịu thuế nhưng tuyệt đối không được kiếm lợi nhuận trong các hoạt động của mình.

Các tổ chức từ thiện đều có mục đích phi lợi nhuận nên được miễn thuế, tuy nhiên nếu phát hiện có gian dối bất minh trong thu chi tài chính, những người đứng tên sẽ bị truy tố tội trốn thuế, lừa đảo…

Mỗi năm đều có các công ty kiểm toán độc lập kiểm tra và chứng thực tài khoản công khai. Chính vì thế, người dân rất yên tâm khi quyên góp tiền bạc cho họ. Các tổ chức từ thiện phi chính phủ lớn như Arnée du Salut, Médecins Sans Frontières… đều nhận được sự ủng hộ tài chính rất lớn từ dân chúng và cho tới nay đã chứng minh được những hiệu quả to lớn họ mang lại cho cộng đồng.

Hoạt động của các tổ chức từ thiện quốc tế thường rất rộng, nhưng luôn chú trọng đầu tư vào các giải pháp căn cơ và tận gốc. 

Ví dụ, thay vì cho người nghèo một bữa no cơm với thịt để ngày mai lại đối diện với ‘ngõ cụt’ đói kém, các tổ chức từ thiện quốc tế thường tập trung nghiên cứu triển khai các dự án đào tạo nghề nghiệp, phát triển công ăn việc làm, tạo chiếc ‘cần câu’ xung quanh môi trường sống của người được giúp đỡ. Hay quỹ từ thiện tư nhân của các tỉ phú thường tập trung vào việc nghiên cứu bệnh nan y.

Việt Nam - Từ thiện bát nháo như... chợ trời

Đó là một thực trạng khi hoạt động từ thiện đang được "thả lỏng" về mặt quản lý như hiện giờ.

Nhìn toàn cảnh, những tổ chức từ thiện có quy củ và tầm hoạt động chiến lược chuyên nghiệp theo mô hình các tổ chức quốc tế tại Việt Nam vẫn chỉ đếm trên đầu ngón tay.

Vô số những tổ chức từ thiện do cá nhân tự lập đều đang có những bất cập về tính minh bạch và quản lý.

Thậm chí, từ thiện đang có xu hướng biến tướng thành một “nghề” mang lại siêu thu nhập. Đã có không ít những ồn ào tai tiếng xung quanh vấn đề này.

Để trở thành một “nhà từ thiện” ở Việt Nam rất đơn giản. Chỉ cần có vài bức hình chụp một hoàn cảnh thương tâm đưa lên mạng xã hội, kèm ít lời than vãn lay động lòng trắc ẩn của cộng đồng, hoặc hình ảnh một nhân vật chụp cùng những người khuyết tật tại một trung tâm bảo trợ xã hội, lập tức người kêu gọi đã được gọi là nhà từ thiện và có quyền nhận những đóng góp vào tài khoản cá nhân mà không cần qua bất cứ một sự kiểm soát nào.

Vì người người đều trở thành nhà từ thiện dễ dàng như vậy mà môi trường hoạt động từ thiện Việt Nam đang rơi vào tình trạng cạnh tranh khốc liệt, đôi khi mất hẳn đi tính chất nhân văn như vốn dĩ tên gọi.

Các nhà từ thiện cũng có đủ các chiêu trò thu hút sự chú ý của dư luận, thu hút nhà tài trợ. Có người chọn cách luôn tạo ồn ào tai tiếng cho chính những nơi mình đi giúp đỡ, sử dụng hình ảnh thương tâm của người khuyết tật, thậm chí cả hình ảnh lõa thể của người tâm thần để quảng bá hoạt động của mình… Điều mà không một nước phát triển nào chấp nhận, thậm chí phạt rất nặng.

Do không có luật cụ thể nào kiểm soát, mà nhiều người làm nghề quyên góp từ thiện cũng tự đặt ra những lệ làng không giống ai.

Mạng xã hội hiện nay đang ồn ào về câu chuyện một nhà từ thiện tại Nghệ An đi tố cáo tiêu cực nhưng lại có các biểu hiện bất minh trong các hoạt động thu chi tiền đóng góp của nhà hảo tâm. Khi bất cứ ai có ý kiến về việc minh bạch tài chính đều bị chị ta xóa hết các ý kiến và chặn người tố cáo.

Mới đây nhất, một người sống tại Vinh đã rất bức xúc trước việc chị này “tịch thu” luôn cả một số tiền lớn gia đình anh ủng hộ tận tay một bệnh nhân, và được chị giải thích rằng do là người có công quảng bá nên chị có quyền quyết định những khoản đóng góp cho nhân vật theo ý cá nhân…

Vậy những người bỏ tiền ra đóng góp cho nhân vật đó có được biết rằng đồng tiền mình chi ra đã được sử dụng không đúng mục đích, và biết bao khoản dư ra như thế làm sao kiểm soát khi người thu, chi chỉ nằm trong một đầu mối cá nhân không bị ràng buộc bởi bất cứ cơ sở pháp lý nào?

Đừng tạo cơ hội cho lòng tham nảy nở

Điều đáng nói, ngoài những kẽ hở về luật pháp tạo điều kiện cho những người lợi dụng lòng trắc ẩn của cộng đồng để trục lợi, còn có phần lỗi lớn của những người cho tiền từ thiện khi họ vô trách nhiệm với chính đồng tiền của mình một cách thật sự khó hiểu.

Có thể bởi người Việt ngây thơ và cả tin tới mức bất cứ ai hô hào hai chữ “từ thiện” đều là thiên thần, hoặc văn hóa cả nể cố hữu đã không cho phép họ được đặt ra những câu hỏi về sự minh bạch.

Đôi khi tôi có cảm giác người Việt làm từ thiện chỉ để thỏa mãn cá nhân chứ không hề quan tâm số tiền đó có được dùng đúng mục đích thiện nguyện của mình hay không… Chính họ đã góp phần làm hoạt động nhân văn như từ thiện bị biến tướng dữ dội như hiện giờ.

Nghệ sỹ Kim Cương, người sáng lập Hội bảo trợ bệnh nhân nghèo TP.HCM, có lần đã tâm sự với tôi về lý do chị phải mời kiểm toán độc lập Hội bảo trợ của mình vài ba tháng một lần, bởi “không phải chị không tin những nhân viên của mình, vì khi bắt đầu công việc thiện nguyện ai cũng xuất phát bằng cái tâm trong sáng cả, nhưng khi tiếp xúc với đồng tiền họ có thể tha hóa nhanh lắm. Cho nên, minh bạch chính là giải pháp giúp tâm người luôn sáng”.

Hy vọng kinh nghiệm của nghệ sỹ Kim Cương cũng nhắc nhở trách nhiệm của chính những người có tâm bỏ tiền làm từ thiện trong bối cảnh luật quản lý hoạt động từ thiện còn lỏng lẻo như hiện giờ.

(Bài viết thể hiện văn phong và góc nhìn của tác giả, một người từng làm báo, hiện sống tại Neuchâtel, Thụy Sĩ)

Theo dõi hiện tượng tu hành của thầy Thích Minh Tuệ mấy tháng nay, tôi suy nghĩ miên man, liên tưởng đến nhiều nhân vật trong quá khứ, cũng như nhiều lĩnh vực như triết học, mỹ học, tâm linh học vv…vv…

Nhân vật đầu tiên mà tôi liên tưởng đến là nhà văn hoá nổi tiếng Nguyễn Khắc Viện (1913 – 1997). Sau 26 năm sống ở Pháp, dẫm nát những nẻo đường châu Âu và thế giới, ông trở về nước năm 1963 vẫn sống bình dị trong những bộ đồ không là ủi bao giờ.

Ông thường nói: Tôi “nóng không quạt, ngứa không gãi, chọc không tức”!!! Đến nhà ông chơi, ông bảo: Nếu thấy nóng thì cậu cứ ở trần! Nhà tôi không có quạt!!!

Khi ông nhận chức giám đốc Nhà xuất bản Ngoại văn, lúc đến nhiệm sở, cả cơ quan Nhà xuất bản lo cuống quýt vì Nhà xuất bản chỉ ở gọn trong một ngôi biệt thự cổ từ thời Pháp, không thu xếp được một phòng riêng cho giám đốc ngồi làm việc.

 Ông đi một vòng quanh cơ quan, thấy có một cái buồng tắm (toilet) bỏ không, mạng nhện giăng kín trên tường, ông bảo: dọn cái “buồng” nhỏ này cho sạch sẽ, rồi kê một cái bàn nhỏ, một cái ghế dựa, vài cái ghế đẩu để ông làm việc và tiếp khách. Ai cũng tưởng ông nói đùa…

Vậy mà từ cái “buồng” nhỏ ấy, ông đã chỉ đạo Nhà xuất bản Ngoại văn và hai tờ báo đối ngoại bằng tiếng Pháp và tiếng Anh, cho ra những ấn phẩm rất có giá trị, giới thiệu Việt Nam ra thế giới, góp phần đối ngoại cho Việt Nam những năm tháng khó khăn nhất.

Riêng ông, đã viết từ căn “phòng” nhỏ này những tấc phẩm đồ sộ bằng tiếng Pháp như: Miền Nam Việt Nam sau Điện Biên Phủ (Le sud Vietnam après Điện Biên Phủ; Lịch sử Việt Nam (Historie du Vietnam); Lịch sử văn học Việt Nam (Anthologie de la litérature Vietnam); Truyện Kiều dịch ra tiếng Pháp!

Lúc tặng tôi cuốn Truyện Kiều bằng tiếng Pháp, ông cười nói: Lúc dịch Kiều sang tiếng Pháp, đến hai câu: “Có tài mà cậy chi tài, Chữ tài liền với chữ tai một vần”, tôi phải suy nghĩ cả đêm, vì trong tiếng Pháp chữ tài và chữ tai đâu có vần với nhau! (Nguyên văn dịch sang tiếng Pháp: De son talent, que nul n’en tire orguel, La malheur suit le talent comme son ombre). (Nghĩa tiếng Việt của hai câu tiếng Pháp đó: Không ai có thể tự kiêu về tài của mình; sự bất hạnh đi theo tài như cái bóng của nó!).

Tháng 11/1992 ông Viện được nước Pháp trao giải thưởng lớn Pháp văn (Grand prix de la Francophonie). Ngày lĩnh giải, hai vợ chồng ông vào tiệm Phở Hoà nổi tiếng trước cửa Viện Pasteur TP. Hồ Chí Minh, gọi một tô phở và mượn chủ quán thêm một cái bát không để chia đôi cho hai người ăn!

Ông chủ quán tỏ vẻ khó chịu. Tôi phải rỉ tai ông chủ quán rằng, ông già này mới lĩnh giải thưởng lớn, trị giá 400.000 franc, tương đương 80.000 đô, nhưng vì hai người già ăn không hết hai tô phở to nên ông tiết kiệm, chỉ gọi một tô! Ông chủ quán tỏ ra hiểu vấn đề và vui vẻ!

 Lối sống “nóng không quạt, ngứa không gãi, chọc không tức” của ông Viện có cái gì đó đồng điệu đối với tu hành của thầy Thích Minh Tuệ. Đó là một Giá trị Việt Nam trước một nhân loại đang thi nhau sống gấp, thi nhau xa xỉ, thi nhau phá huỷ môi sinh. Một người có đến hàng trăm bộ quần áo mà vẫn đua nhau đi shopping sắm đồ!

Tôi rất bất ngờ khi thấy những giá trị mà nhà văn hoá Nguyễn Khắc Viện gửi thông điệp từ những năm 60 của thế kỉ trước, về một lối sống ít hưởng thụ nhất nhưng cống hiến nhiều nhất, nay lại có một vị chân tu là Thích Minh Tuệ lan toả nó đi khắp hành tinh này.

Hai con người Việt Nam này đã được lịch sử giao phó nhắc nhở nhân loại rằng, phải sống khiêm nhường với trái đất… để còn trời đất mà sống!

Mảnh đất mà mỗi quốc gia, mỗi dân tộc đang sống hôm nay chỉ là đất mượn của các thế hệ mai sau. Không thể trả lại cho chúng những bãi biển đầy rác ni-lông và những hận thù xuyên biên giới…

TP.HCM 7/2024